"Türk savunma sanayinde patent alanında yaşanan gelişmeler"

“TÜRK SAVUNMA SANAYİNDE PATENT ALANINDA YAŞANAN GELİŞMELER”

Prof.Dr. Habip ASAN

Türk Patent ve Marka Kurumu Başkanı

TÜRK SAVUNMA SANAYİNDE PATENT ALANINDA YAŞANAN GELİŞMELER

Patent Sistemi Ve Türk Patent Ve Marka Kurumu

Patent sistemi 14. yüzyılda, buluş yapan kişilerin haklarını korumak amacıyla ortaya çıkmış, ihtiyaçlara göre geliştirilmiş ve tüm dünyada farkındalığı hızla artan bir sistem haline dönüşmüştür. Ülkemizde kökleri 19.yüzyıla dayanan patent sistemi 1994 yılında Türk Patent Enstitüsünün kurulması ve 1995 yılında 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin yayınlanması ile uluslararası standartlarda bir yapıya dönüşmüştür. Ülkemiz 2000 yılında Avrupa Patent Sözleşmesine taraf olarak bu alanda uluslararası entegrasyonu sağlamak adına önemli bir adım atmıştır. 2016 yılında kurumumuz gerekli şartları yerine getirerek Dünya Fikri Mülkiyet Organizasyonu (WIPO) tarafından Uluslararası Patent Araştırma İnceleme Otoriteri olarak tanınmıştır. Patent sistemi, 2017 yılında 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun yayınlanması ile günümüz koşullarına daha uygun ve sektörel ihtiyaçlara cevap verebilecek daha çağdaş bir yapıya dönüştürülmüş ve kurumumuzun adı da Türk Patent Ve Marka Kurumu olarak değiştirilmiştir.

Türkiye’de patent farkındalığının artması için kurumumuz yoğun bir çaba sarf etmektedir. Yapılan patent ve faydalı model başvurularının araştırma inceleme raporlarının kaliteli bir şekilde düzenlenerek tescil faaliyetlerinin hızlı bir şekilde sonuçlandırılması için gerekli personel temin ve eğitim faaliyetleri hususunda son 10 yılda önemli çalışmalar yapılmıştır. Birçok üniversite, meslek odaları, firmalara ve vatandaşlara yönelik farkındalık çalışmaları yapılmış ve halen yenileri planlanmaktadır.

Dünyadaki Askeri Teknoloji Alanında Gelişmeler

Son 30 yılda ülkelerin askeri teknoloji geliştirme çabalarını ve bu alanda yaptıkları harcamalarını hızla arttırdığı bir dünyada yaşamaktayız. Artık inovasyon fikir ve kavramının bir alışkanlık haline gelmiştir ve rekabet tüm sektörlerde olduğu gibi savunma sanayi sektöründe de artmaktadır. Bu alanda devletlerin destekleri ile birlikte özel şirketlerin kendi çabalarıyla savunma sanayi alanında çalışmalar yoğun bir şekilde yapılmaktadır. Ülkemizde de benzer çalışmaların yerli ve milli teknoloji hamlesi kapsamında gerek kamu ve gerekse özel sektör bazında yapıldığını gözlemliyoruz. Yapılan AR-GE çalışmaları sonucu yeni teknolojiler, icatlar ortaya çıkmaktadır. Üretilen çıktıların bazıları devlet sırrı olarak kalırken bazıları serbest piyasa koşullarında ticari ortama sürülmektedir. Ortaya çıkan buluşların ticari bir başarıya dönüşmesi için patent tescili ile korunması gerekmektedir.

Savunma ve Havacılık Sanayi Patent İstatistikleri

Kuşkusuz bir sektörde faaliyet oluşması için ticari bir pazarın olması kaçınılmazdır. Ülkemiz jeopolitik konum itibari ile askeri teknolojisi ileri seviyede ve caydırıcı olması gereken bir ülkedir. Bu anlamda Türk Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyaçları uzun yıllar yurt dışı kaynaklardan karşılamaya çalışılmıştır. Ancak son 20 yılda Savunma Sanayii Başkanlığının tedarik stratejisindeki değişiklikler ve yerli ve milli teknoloji hamleleri kapsamında üretilen projeler sayesinde yerli firmalar için önemli bir iş hacmi oluşmuştur. Ülkemizde savunma sanayi alanında yapılan araştırma geliştirme faaliyetleri arttıkça, yapılan buluşlara ilişkin olarak Türk Patent ve Marka Kurumuna yapılan başvuru sayıları da hızlı bir şekilde artmaktadır.

Yapılan patent başvuruları uluslararası patent sınıflandırma sistemi (IPC) ile belirli teknoloji alanları altında sınıflara ayrılmaktadır. Bu sınıflandırma sisteminde sektörel bir sınıflandırma yapılmamaktadır. Bu bakımdan savunma sanayi ile ilgili birçok farklı patent sınıfından bahsedilebilir. Belirgin olarak savunma ve havacılık sanayii ile ilgili olan patent sınıfları Tablo 1’de açıklanan F41, F42, B64 ve B63G sınıflarıdır. Bununla birlikte elektronik, optik sistemler, bilgisayar sistemleri ve ölçüm araçları ile alakalı bazı sınıflar altında da savunma sanayii ile ilgili olabilecek buluşlar sınıflandırılabilmektedir.  Ancak bu sınıflandırmalarda bir buluş birden fazla sınıfta da bulunabilmektedir. Örneğin bir aviyonik sistem ile ilgili bir buluş hem elektronikle ilgili IPC sınıfı hem de uçaklar ile ilgili IPC sınıfına sahip olmaktadır.

Tablo 1 Savunma ve Havacılık İle İlgi Ana Patent Sınıfları

Tablo 1’de yer alan patent sınıfları açısından bir değerlendirme yapıldığında Savunma Sanayii Başkanlığının tedarik yaklaşımındaki değişimin yerli patent başvuru sayılarına etkilerini net bir şekilde görebilmekteyiz. 1990’a kadar olan hazır alım stratejisinde ilgili sınıflarda yerli patent başvuru sayısı yok denecek kadar azdır. Benzer şekilde ortak üretim yaklaşımının benimsendiği 1990-2000 yılları aralığında ulusal patent başvuru sayılarının hazır alım sürecine göre çok fazla artmadığı görülebilmektedir. Buna karşın, kısmi tasarım aşamasına geçilen 2001-2010 döneminde patent başvurularının hızlı bir şekilde arttığı görülebilmektedir. Ayrıca özgün tasarım dönemi olan 2011-2020 döneminde, henüz dönem tamamlanmamış olmasına karşın ilgili sınıflarda yerli patent başvuru sayısının kısmi tasarım dönemine oranla yaklaşık 4 kat arttığı tespit edilmiştir. Son 19 yılda yerli patent başvurularının gelişimi Şekil 1’de yer alan grafikten görülebilmektedir.

Şekil 1 Savunma Sanayi İle İlgili Patent Sınıflarında Yerli Patent Başvurularının Dağılımı

Aynı dönemlerde faydalı model başvuruları ele alındığında da benzer bir değişim göze çarpmaktadır. Kısmi tasarım aşamasında TÜRKPATENT’e yapılan ilgili sınıflardaki toplam yerli faydalı model başvuruları 2010 sonrası 8 yıllık süreçte yaklaşık 2 kat artmıştır. Son 19 yılda yerli faydalı model başvurularının gelişimi Şekil 2’de yer alan grafikten görülebilmektedir.

Şekil 2 Savunma Sanayi İle İlgili Patent Sınıflarında Yerli F. Model Başvurularının Dağılımı

Konuya kuruma yapılan yerli ve yabancı patent başvurularının oransal karşılaştırması açısından bakıldığında ise daha çarpıcı bir başarı elde edilmiştir. Yurt dışından hazır alım ve ortak üretim süreçlerini kapsayan 2000 yılı öncesi dönemde savunma sanayi ile ilgili alanlarda TÜRKPATENT’e yapılan yerli patent başvuruları yabancı patent başvurularının %12 si iken bu oran kısmi tasarım aşamasında %47 ye ulaşmıştır. 2018 yılı itibari ile ise %55 olarak gerçekleşmiştir. Faydalı modeller konuya dahil edildiğinde söz konusu oran %87 olmaktadır.

İlgili sınıflarda yapılan yerli patent başvurularına firma bazında bakıldığında ilgili alanlarda 2000-2018 döneminde en fazla yerli patent başvurusu yapan firma ASELSAN A.Ş. olarak tespit edilmiştir. Tablo 2’de söz konusu dönemde en fazla yerli patent başvurusu yapan ilk 10 firma yer almaktadır.

Tablo 2 2000-2018 Döneminde İlgili Sınıflarda En Fazla Yerli Patent Başvurusu Yapan Firmalar

Son yıllarda ülkemizde savunma sanayinin gelişmesi ve giderek daha rekabetçi bir ortamın oluşması nedeniyle yabancı firmaların ülkemizde patent koruması alma eğilimi de artmaktadır. Tablo 3’de TÜRKPATENT’e en fazla patent başvurusu yapan yabancı firmalar yer almaktadır.

Tablo 3 2000-2018 Döneminde İlgili Sınıflarda Ülkemizde En Fazla Patent Başvurusu Yapan Yabancı Firmalar

Teknik Bilgi Kaynağı Olarak Patent

Patent Sistemi buluş sahibine getirdiği tekel hakkı işlevi ile teknolojinin gelişmesini özendirmektedir. Bunun yanında patent başvurularının yayınlanması ve koruma süresi bittikten sonra kamuya mal olması ile teknik bilginin yayılmasına imkân tanımaktadır. Rekabetin yoğun yaşandığı günümüzde birçok araştırmacı ve firma benzer problemlerin çözümü üzerine çalışmaktadır. Yani bizlerin bir ürün geliştirirken karşılaştığımız problemler ile başka araştırmacılarında karşılaşmış veya karşılaşacak olma ihtimali oldukça yüksektir. Çoğu zamanda aynı çözümlere ulaşılmaktadır. Bu anlamda yayınlanan patent dokümanlarını takip etmek tekniğin bilinen durumundaki gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmamamızı sağlamaktadır.

Bununla birlikte patent ihlali gerçekleştirmeden çalışma özgürlüğü sağlamak, patent sahipleri ile iş birliği yapmak ve rakiplerimizin yaptıkları AR-GE çalışmalarından haberdar olmak için patent veri tabanlarının mutlak surette takip edilmesi gerekmektedir.

Ulusal Güvenlik Açısından Önem Taşıyan Buluşların Patent Sistemi İle Korunması

Savunma sanayi sektörünün araştırma geliştirme kapasitesinin giderek artması buluşların ulusal güvenlik açısından önemini artırmaktadır. Özelde silah sistemleri, genelde ise ulusal güvenliği etkileyen tüm unsurlar ile ilgili olarak yapılan buluşların patent tescili ile korunabilmesi hususunda, dünyada silah ticaretinde önde gelen ülkelerde hassas hükümler bulunmaktadır. Bu hükümler genellikle söz konusu buluşların kamuoyuna açıklanması, kullanılması ve yurt dışında patent başvurusu yapılması ile ilgili kısıtlamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kısıtlamalar bazı ülkelerde konusuna bakılmaksızın tüm başvurulara uygulanırken bazı ülkelerde sadece askeri teknoloji ile ilgili buluşlar için uygulanmaktadır.

Ülkemizde patent sistemini 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu düzenlemektedir. Söz konusu kanunun 97. Maddesine göre Kuruma yapılan patent başvuruları, normal şartlarda başvuru sahibi tarafından erken yayın talebi yapılmaması durumunda on sekiz ay boyunca kamuoyuna açıklanmaz. Bu tarihten sonra resmi patent bülteninde yayınlanarak kamuoyuna açıklanmaktadır.

Bununla birlikte ulusal güvenlik açısından önemli olduğu değerlendirilen buluşlar için 124. Madde’ de gizli patent düzenlemesi bulunmaktadır. Söz konusu madde uyarınca kurum, başvuru konusu buluşun millî güvenlik açısından önem taşıdığı kanısına varırsa başvurunun bir suretini görüş almak üzere Millî Savunma Bakanlığına iletir ve durumu başvuru sahibine bildirmektedir. Millî Savunma Bakanlığı, başvuru işlemlerinin gizli yürütülmesine karar verirse bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde kararını kuruma bildirmektedir. Gizlilik kararı verilmemesi veya söz konusu süre içinde kuruma bildirimde bulunulmaması hâlinde kurum, başvuru ile ilgili işlemleri 97. Madde’ deki prosedüre göre devam ettirmektedir

Kurumun Savunma Sanayine Yönelik Faaliyetleri Planları

Kurumumuz ülkemizde patent farkındalığının oluşması için yoğun bir çaba göstermektedir. Bu anlamda birçok sektörlere yönelik olarak çeşitli projeler geliştirilmiştir. Bu projelerde savunma sanayi alanında faaliyet gösteren özel sektör firmalarına ve SSB, MSB, ASELSAN, TUSAŞ, ROKETSAN gibi kuruluşlara yönelik olarak eğitim ve danışmanlık faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

Kurumumuzun kendi imkânları ile finanse ettiği ve belirli sektörlere veya belirli sanayi bölgelerine yönelik olarak düzenlediği Hezarfen Projeleri kapsamında KOBİ’lere yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetleri sağlanmaktadır. Bu kapsamda önümüzdeki dönemlerde savunma sanayi sektörü merkezli bir çalışma yapılması planlanmaktadır.